SELECTEER (EEN DEEL VAN) DE TEKST EN DIE WORDT HARDOP VOORGELEZEN

Je kunt financieel bijdragen aan ons initiatief via bankrekeningnummer NL60 INGB 0104677945 t.n.v. Stichting Levenseinderegie. Bij voorbaat bedankt.

De tekst is HIER te downloaden.

Euthanasie in en buiten Europa: er zijn wereldwijd anno 2024 al 31 landen en staten die euthanasiewetgeving hebben.

Europa algemeen

Het EHRM (Europees Hof voor de Rechten van de Mens) erkent het recht van een individu om zelf te bepalen op welke wijze en wanneer zijn of haar leven eindigt, als één van de aspecten van het recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven (art 8 EVRM, Europees Verdrag Rechten van de Mens). Voorwaarde is dat de betrokkene tot een redelijke waardering van zijn belangen in staat is geweest. Volgens het EHRM kan, zodra zelfdoding een grondrecht is, de onaantastbaarheid van het menselijk leven geen reden meer zijn om levenseindehulp te verbieden en blijft uitsluitend nog de bescherming van het recht op leven (het belang van de persoon bij voortbestaan) als ratio voor strafbaarstelling over. Binnen de ‘margin of appreciation’ mag elke staat zelf bepalen wanneer een uitzondering gemaakt mag worden op het verbod van levenseindehulp. Ook geldt: art. 2 EVRM: het recht op leven, houdt geen recht om te sterven in. Aan de staat kan dus niet de verplichting worden opgelegd om een ander hulp bij zelfdoding te bieden.

Nederland

Het ongebruikelijke is dat in Nederland zelfdoding geen strafbaar feit is, maar de hulp wel. In 1886 werd die hulp strafbaar gesteld als een delict dat op zichzelf, een misdrijf oplevert. De Memorie van Toelichting geeft aan de schending van de eerbied van het menselijk leven te bestraffen, ongeacht het motief van de dader. Het is een ‘verbijzondering van de algemene eerbied aan het menselijk leven’. Ondanks de maatschappelijke veranderingen wordt dit gehandhaafd in:

Art 293 lid 1 Sr: ‘Hij die opzettelijk het leven van een ander op diens uitdrukkelijk en ernstig verlangen beëindigt, wordt gestraft etc.’ Uitgangspunt is dat levensbeëindiging zonder verzoek strafrechtelijk moord is. Art 293 lid 2 Sr: De arts is onder bepaalde voorwaarden niet strafbaar. Art 294 lid 2 Sr: ‘Hij die opzettelijk een ander bij zelfdoding behulpzaam is of hem de middelen daartoe verschaft, wordt, indien de zelfdoding volgt, gestraft, etc.’

De Hoge Raad oordeelde in 2005 dat het bieden van morele steun straffeloos is.

Nederland is niet meer het gidsland dat het vroeger was (of pretendeerde te zijn). In de politiek overheerst de gedachte dat we er met de euthanasiewet wel zijn. Maar er is geen zelfbeschikking, euthanasie is slechts een gunst van de dokter. De meerderheid van de Nederlanders wil het heft zelf in handen hebben. Daar past ook bij dat zij hulp kunnen inroepen: van naasten of van professionals, waar ze maar behoefte aan hebben.

Duitsland

In februari 2020 schrapte het Constitutionele Hof in Karlsruhe het verbod op hulp bij zelfdoding waardoor Duitsland van de ene dag op de andere koploper werd op het gebied van stervenshulp. ‘Na de uitspraak van het Duitse Hooggerechtshof is het belangrijkste vraagstuk hoe het recht op de eigen regie over het levenseinde kan worden gerealiseerd. Hoeveel hindernissen mogen er worden geplaatst voor degenen die zelf willen beslissen over hun levenseinde? ‘. Twee leden van de Bondsdag willen half januari een liberaal wetsvoorstel indienen. Tegelijkertijd zijn er in totaal 27 verzoekschriften ingediend bij de Bondsdag, waaronder een van drie gepensioneerde protestantse theologen. Zij eisen het verstrekken van Pentobarbital op aanvraag. Deze eis werd mede geïnspireerd door een televisieverfilming van het toneelstuk Gott. Na de filmvertoning was er een online discussie en een stemming. Daaruit bleek dat 70% van de kijkers voorstander was de verstrekking van een euthanaticum aan een gezond persoon die zijn leven wilde beëindigen. In november 2023 heeft het Administratieve Hof in Leipzig deze eis echter verworpen.

Frankrijk

Anno 2023 is Euthanasie in Frankrijk op geen enkel moment toegestaan. Het is alleen toegestaan om ernstig zieke patiënten pijnstillers te geven en te verdoven, de medische behandeling te stoppen en geen voeding of vocht meer toe te dienen. Daarnaast is er weinig palliatieve zorg en is het voor patiënten niet duidelijk waar ze terecht kunnen. Fransen die actieve levensbeëindiging willen, reizen daarom vaak naar buurlanden als België of Zwitserland waar euthanasie of hulp bij zelfdoding wel is toegestaan. Door de invoering van de wet Leonetti in 2005 is in Frankrijk het ongelimiteerd voortzetten van medische behandelingen verboden en bestaat de mogelijkheid een patiënt te laten sterven, maar deze wet

verbiedt om opzettelijk de dood te veroorzaken. Actieve euthanasie blijft dus verboden in Frankrijk en wordt gelijkgesteld aan doodslag. Er rust een gevangenisstraf op van 3 tot 5 jaar en een boete van 45.000 tot 75.000 euro.

Italië                                                         

Het Hooggerechtshof Italië heeft in september 2019 bepaald, dat euthanasie in bepaalde gevallen onder bepaalde omstandigheden toegestaan. Zo moet er sprake zijn van onaanvaardbaar lijden, moet het letsel onherstelbaar zijn en moet de patiënt in staat zijn om zelf beslissingen te nemen. Een rechter in Milaan, die moest oordelen over aanzetten tot of helpen bij zelfmoord van Antoniani (producer, door een ongeluk compleet verlamd en blind), verwees de zaak door naar het constitutionele hof om duidelijkheid te scheppen over de wet. Het hof gaf in eerste instantie de politiek de tijd om tot een nieuw euthanasie-standpunt te komen, maar vanwege de politieke chaos in het land was dat er niet van gekomen. Over de dood van Antoniani zei het hof: ‘Wie in zijn toestand verkeert, heeft recht op hulp’.

Oostenrijk

In Oostenrijk is een vergelijkbaar proces gaande. Op 11 december 2020 bepaalde het Oostenrijkse Hooggerechtshof dat het huidige verbod op hulp bij zelfdoding ongrondwettig is en per eind 2021 ongeldig is verklaard, ‘Het recht op vrije zelfbestemming is inclusief het recht om het eigen leven in het richten alsmede het recht op een menswaardig sterven’, verklaarden de rechters. ‘Dat houdt ook in dat iemand die het leven wil beëindigen de hulp van iemand kan inroepen, ongeacht wie dat is.’

Portugal

Op 15 maart 2021 heeft het Portugese Grondwettelijke Tribunaal de euthanasiewet ongrondwettig verklaard. Enkele dagen na de aanneming van het wetsontwerp door het Portugese parlement op 29 januari 2021 heeft de President de wet voorgelegd aan het hoogste Portugese gerechtshof om te onderzoeken of deze in overeenstemming is met de grondwet. De President wees met name op het gebrek aan nauwkeurigheid in de voorwaarden voor toegang tot de medisch ondersteunde dood, waaronder de ‘situatie van ondraaglijk lijden’ en de aanwezigheid van een ‘definitief en uiterst ernstig letsel volgens de wetenschappelijke consensus’, die leidt tot rechtsonzekerheid bij de toepassing van de wet.

Het Grondwettelijk Tribunaal heeft niet geoordeeld dat euthanasie op zich ongrondwettelijk is als inbreuk op het beginsel van de onaantastbaarheid van het menselijk leven en op het in de Grondwet vermeld recht op leven. Het oordeel houdt verband met de wijze waarop euthanasie feitelijk bij wet is geregeld en met de rechtsonzekerheid die daaruit voortvloeit.

Volgens het Tribunaal is euthanasie als zodanig niet ongrondwettig, aangezien ‘het recht op leven niet kan worden omgezet in een plicht om onder alle omstandigheden te leven’. Uitgaande van een ‘opvatting van de persoon die vanuit ethisch, moreel en filosofisch oogpunt past in een democratische, seculiere en pluralistische samenleving’, menen de rechters dat een evenwicht moet worden gevonden ‘tussen de plicht het leven te beschermen en de eerbiediging van de persoonlijke autonomie in extreme situaties van lijden’.

Zeven van de twaalf rechters oordeelden dat de wet tot decriminalisering van euthanasie ongrondwettelijk is, omdat de voorwaarde van ‘definitief en zeer ernstig letsel volgens de wetenschappelijke consensus’ wegens haar vaagheid niet geschikt is ‘om de levenssituaties waarin dit begrip moet worden toegepast, met de nodige nauwgezetheid af te bakenen’. Zij erkennen het ‘onbepaald’ karakter van ‘situatie van ondraaglijk lijden’, maar menen dat dit ‘bepaalbaar is volgens de regels eigen aan het medisch beroep, zodat het niet als overdreven vaag kan worden beschouwd’. De wet vereist geen verband tussen het lijden en het letsel of de ziekte. Bovendien behoeft het ondraaglijk lijden niet noodzakelijkerwijs ‘niet te lenigen’ te zijn. Zo kan met name bij ondraaglijk psychisch lijden dat kan worden verzacht, euthanasie mogelijk zijn. De weigering van de patiënt om een behandeling te ondergaan om diens lijden te verlichten, vormt geen belemmering voor de toegang tot euthanasie.

Het Parlement heeft nu de mogelijkheid om het wetsontwerp in te trekken of de omstreden bepalingen ervan te herwerken vooraleer een nieuwe stemming in het Parlement te organiseren.

Spanje

In Spanje werd in maart 2021 euthanasie wettelijk mogelijk. Het parlement keurde een wetsvoorstel goed met een verrassend ruime meerderheid van 202 tegen 141 parlementsleden na drie jaar discussie en aanpassen. Daarmee werd het van oudsher erg katholieke Spanje het zevende land ter wereld waar euthanasie onder bepaalde voorwaarden wettelijk toegestaan is.

Euthanasie wordt in Spanje nu toegestaan voor ongeneeslijk zieke patiënten, en voor mensen die ondraaglijk lijden, en daarin geen beterschap kunnen verwachten. ‘Met deze wet wordt Spanje een meer humaan en rechtvaardig land’, zei minister van Volksgezondheid Carolina Darias.

United Kingdom

De wetten over euthanasie en hulp bij zelfdoding in Groot-Brittannië zijn op zijn zachtst gezegd zeer conservatief. Zowel euthanasie als hulp bij zelfdoding zijn illegaal in Groot-Brittannië en kunnen worden vervolgd als moord of doodslag.

Hoewel het strafbaar is om actief het leven van een patiënt te beëindigen, helpen veel artsen hun patiënten met hun stervenswens door behandeling achterwege te laten en de pijn te verminderen. Dit gebeurt echter alleen als de arts het gevoel heeft dat de dood over een paar dagen zal plaatsvinden en na overleg met patiënten, familieleden of andere artsen. Er is dus geen sprake van zelfbeschikking. Binnen de wet beslist de arts over het moment van overlijden en dit veroordeelt de patiënt tot een mogelijk (te) lange lijdensweg.

In Engeland en Wales kunnen wilsbekwame mensen op grond van de Mental Capacity Act 2005 een beslissing nemen over niet behandelen of daartoe een gevolmachtigde aanwijzen. Deze Advance Decision to Refuse Treatment (ADRT, in Nederland de Niet Behandel Verklaring) is in de wet vastgelegd ten behoeve van artsen, patiënten en hun families. Het betreft dus een wilsbekwaam afgelegde weigering van een levensreddende behandeling wanneer de persoon wilsonbekwaam is en deze moet door de betrokken medische staf als geldig en toepasbaar worden beschouwd. Helaas sterven veel mensen in Groot-Brittannië op vreselijke wijze door het ontbreken van goede euthanasiewetgeving.

Zwitserland

In Zwitserland is er al langere tijd ruimte voor hulp bij zelfdoding. Die hulp mag worden gegeven door artsen, maar ook door anderen. De enige eisen die de Zwitserse wet stelt, is dat de hulpverlener dat niet doet uit zelfzuchtige motieven en dat de betrokkene wilsbekwaam is. De ruimte die daarbij ontstaat, wordt benut door zes organisaties waaronder Dignitas en Pegasus. Het is in principe mogelijk om voor zo’n tienduizend euro (inclusief de kosten voor crematie) het leven te beëindigen. Behalve het artikel in het Zwitserse wetboek van strafrecht dat hulp bij zelfdoding toestaat, is er niets bij wet geregeld. Er wordt al tien jaar geprobeerd om de aard van de hulp te specificeren, maar de verschillende artsenorganisaties kunnen het onderling niet eens worden. En voor zover regelgeving duidelijk is, is er weinig belangstelling voor controle of toetsing. Zo is er in Zwitserland wel veel ruimte, maar zijn er ook risico’s voor degenen die die ruimte opzoeken.

België en Luxemburg staan ook euthanasie toe.

Euthanasie buiten Europa

Euthanasie is legaal in verschillende Amerikaanse staten, zoals California, Colorado, the District of Columbia, Hawaii, Maine, Montana, New Jersey, Oregon, Vermont, New Mexico, en Washington. Het is ook legaal in Canada, Colombia, en de Australische staat Victoria (Marina et al., 2020). Sinds 2020 is euthanasie gelegaliseerd in meerdere landen en staten zoals Nieuw Zeeland, de Australische staten Queensland, South Australia, Tasmania, en Western Australia (Mroz et al., 2021; Roehr, 2021).

Geïnteresseerden kunnen in het Tijdschrift voor Gezondheidsrecht aflevering 5 2023 Nieuwe Euthanasiewetgeving in andere landen – inspiratie voor Nederland? aanvullende informatie vinden. Nieuwe euthanasiewetgeving in andere landen – inspiratie voor Nederland? · Tijdschrift voor Gezondheidsrecht · BJu Tijdschriften