Klimaatvluchtelingen tussen wal en schip (door Joep van Zijl; 28 januari 2021)
In het huidige debat over klimaatverandering gaat het om voorkomen van verdere opwarming van de aarde en de desastreuze gevolgen zoals stijging van de zeespiegel, extremer weer zoals hittegolven, droogte en overstromingen en toename van aantal orkanen en de intensiteit daarvan. Inmiddels is ook duidelijk dat de biodiversiteit wereldwijd afneemt en kansen op verspreiding van ziekten toeneemt. Als belangrijkste maatregel om verdere opwarming te voorkomen is vastgelegd in het Klimaatakkoord van Parijs uit 2015 om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen en daarmee te bereiken dat de opwarming zich beperkt tot 1,5 graad in 2030.
In de klimaattop van het in Groningen gevestigde VN-bureau voor klimaatadaptatie, die deze week gehouden wordt, richt men zich vooral op maatregelen om met de gevolgen van klimaatverandering om te gaan en waar mogelijk te verzachten. Dat kan dan gaan om alarmsystemen tegen overstromingen, aanplanten van mangroves of verhogen van waterkeringen of wegen.
Wat mij opvalt is dat er weinig of geen aandacht is voor de klimaat-vluchtelingen en ontheemden die hun leefomgeving aangetast zien en moeten wegvluchten. Het gaat dan vaak om mensen die in kwetsbare ecosystemen leven en zelf nauwelijks bijdragen aan vervuiling, uitstoot van broeikassen of anderszins. Twee voorbeelden: de bewoners van eilanden in de Stille Oceaan die dreigen geheel onder de zeespiegel te verdwijnen en bewoners van deltagebieden zoals in Bangladesh waar miljoenen mensen hun land aan de kust moeten verlaten vanwege het binnendringen van zout zeewater met verzilting van de grond als gevolg en steeds verder als ontheemden landinwaarts trekken.
De wereld maakte in 2014 kennis met de eerste klimaatvluchtelingen. Een gezin uit Tuvalu kreeg op ‘klimatologische gronden’ een verblijfsvergunning in Nieuw-Zeeland. Naar schatting zijn er meer dan 5 miljoen mensen ontheemd of gevlucht om “klimatologische’ redenen. Echter, het VN-Vluchtelingenverdrag erkent deze mensen niet als ‘echte’ vluchtelingen. In dat verdrag spreekt men van vluchtelingen als gevolg van oorlog en geweld en vervolging om religie, ras en seksuele geaardheid. De VN vluchtelingenorganisatie UNHCR geeft dan ook geen ondersteuning aan klimaatvluchtelingen en de EU-lidstaten besloten reeds in 2013 om klimaatvluchtelingen niet op de agenda te zetten als aparte groep/categorie. Opvallend is dat de internationale VN organisatie voor migratie het IOM niet spreekt over klimaatvluchtelingen maar spreekt van eco-migranten en daarbij 3 types onderscheidt:
- Mensen die tijdelijk gevlucht zijn vanwege een milieuramp of noodsituaties zoals orkanen, tsunami’s of aardbevingen
- Mensen die gedwongen zijn om te vertrekken door sterk verslechterde leefomstandigheden zoals ontbossing/bosbranden en kustafbraak
- Mensen die de keuze maken om problemen in de toekomst voor te zijn vanwege voortdurende afname van de opbrengsten van de oogst van het land door verwoestijning of van de zee door verzilting
Daarmee vallen klimaatvluchtelingen tussen wal en schip. Zij ressorteren niet onder de klimaat doelstellingen en hebben geen recht op een vluchtelingenstatus. Maatschappelijk en politiek kunnen zij daarmee geen aanspraak maken op erkenning en dus ondersteuning bij het vinden van een nieuw menswaardig bestaan. Terwijl het juist kwetsbare mensen betreft die in klimatologisch opzicht in kwetsbare ecosystemen leven.
Via dit artikel wil ik daarom aandacht vragen voor deze naar ik verwacht groeiende groep. Dat kan door via de VN te pleiten voor erkenning en mogelijk oprichting van een nieuwe VN instelling naast UNHCR, IOM of UNEP (UN Environmental Program) maar vooral om in de maatschappelijke en politieke discussie vooral de mensen centraal te stellen, hun problemen en daarvoor concrete oplossingen te zoeken. En in deze tijd voor de verkiezingen in Nederland de klimaatvluchtelingen ook op te nemen in de partij-programma’s.
’s-Hertogenbosch, 28 januari 2021 Joep van Zijl.
Joep van Zijl is gepensioneerd; hij was werkzaam bij de VN organisatie FAO, bij de ontwikkeling samenwerking organisatie CORDAID en actief op terrein van vluchtelingen en migratie en milieu.